Sa’y, hac veya umre için yapılan bir tavaftan sonra Safa ve Merve Tepeleri arasında yapılan yürüyüştür. Kur’an’ın ifadesiyle Safa ve Merve “şeâirullah/Allah’ın nişaneleri” (Bakara, 2/158) yani İslam dininde kutsal kabul edilen sembollerdir. 

Mescid-i Haram’ın doğu tarafında bulunan Safa’dan başlamak üzere dört gidiş ve üç geliş olmak üzere yediye tamamlanan bu gidiş-gelişlerin her biri birer “şavt” olarak isimlendirilir.

Sa’y yapacak kimse Safa Tepesi’ne çıkar. Kâbe’ye dönerek sa’y yapmaya niyet eder, tekbir, tehlil ve dua ile sa’ye başlar. Her adımını, bunun sıradan bir yürüyüş olmayıp bir ibadet olduğu bilinciyle atar. Dilinde Allah’ın zikri, kalbinde muhabbetiyle sa’y eder.

Sa’y aslında Hz. Hacer’in hatırasını yâd etmektir. Bir zamanlar yavrusuyla bu topraklara getirilen Hacer’in İsmail’ine su bulmak ümidiyle Safa ve Merve Tepeleri arasında gidip gelmesi hadisesinin canlandırılmasıdır. O gün Hz. Hacer’in vadiyi koşarak geçtiği gibi bugün hacılar da iki yeşil ışık arasında kalan bu bölgeyi koşar adımlarla geçerler. Hz. Peygamber’in uygulamasından hareketle, erkeklerin yerine getirip kadınların muaf tutulduğu bu sünnete “hervele” denilmektedir.

Hz. Hacer’in sa’yi yavrusunu yaşatmak içindi. Onun bu eşsiz çabası ilahî rahmeti coşturmuş ve zemzemin ikram edilmesiyle sonuçlanmıştır. Mümin sa’y ederken aynı iman, aşk ve samimiyetle yürümeli, hem kendine hem evladına hayat verecek can suyunu aramalıdır. Rahmete erişmek, gayeye ulaşmak için koşmak, çalışmak, yorulmak gerektiğinin bilinciyle sa’yi Safa ve Merve’de bırakmayıp bütün hayatına taşımalıdır. Zira sa’y, ulvi bir arayıştır! Sa’y, gayeye adanıştır! Sa’y, ilahî rahmeti coşturmak için çabalayıştır! Sa’y, nefisten uzaklaşıp Mevla’ya sığınıştır!

İki tepe arasında sa’y edip çabaladıkları gibi müminler, İslam’ın bekası ve Müslümanların barış, kardeşlik ve selameti için iman ve gaye birliği içinde gayret etmelidirler.

Temettu haccına niyet etmiş olan ve umre sa’yini tamamlayan erkekler tıraş olarak ya da saçlarını kısaltarak, hanımlar ise saçlarından bir miktar keserek ihramdan çıkarlar. İhramla ilgili yasaklar da böylece sona erer. Temettu haccı yapanlar Arafat’a çıkmadan önce hac yapmak için yeniden niyet edip ihrama gireceklerdir. Kıran haccına niyet edenler umrelerini, ifrad haccı yapanlar ise kudüm tavafını tamamladıktan sonra ihramlı olarak kalmaya devam ederler ve Arafat’a bu ihram ile çıkarlar.