Malda Bulunması Gereken Şartlar

Tam Mülkiyet İfade Etmesi

Bir malın tam mülkiyet ifade etmesi; o malın kendisi ve ondan elde edilecek menfaatten sahibinin istediği şekilde tasarrufta bulunabilmesi, başkasının o mal üzerinde herhangi bir hakkının olmaması demektir. Buna göre hangi yolla olursa olsun, kişinin mülkiyetinden çıkan mallar, sahibi tarafından tekrar elde edilmedikçe, zekât verme yükümlülüğü söz konusu olmaz.

Artıcı Özelliğe Sahip (Nâmi) Olması 

Bir malın zekâta tabi olabilmesi için o malın sahibine kazanç ve fayda sağlar durumda olması gerekir. Bu da hayvanlarda doğum, ticaret mallarında ise ticaret yoluyla çoğalmak gibi gerçek anlamda bir artışla olur. Altın, gümüş ve para gibi malın kendisinde takdiri olarak artma özelliğinin bulunması da bu bağlamda değerlendirilir.

Nisap Miktarına Ulaşması

Nisap; zekât, sadaka-i fıtr, kurban gibi ibadetler için konulan bir zenginlik ölçüsüdür. Nisaba, “zengin olmanın asgari sınırı” veya “asgari zenginlik ölçüsü” de denilebilir. Borcundan ve temel ihtiyaçlarından fazla olarak nisap miktarı mal ya da servete sahip olan kişi dinen zengin sayılır. Bu durumda olan bir kişi, malın cinsine ve üzerinden bir sene geçip geçmediğine bakmaksızın fıtır sadakası verir ve kurban keser. Nisap miktarına ulaşan bu malın, artıcı (nâmi) olması ve üzerinden bir yıl geçmesi durumunda ise zekâtını verir. Nisap miktarları Sevgili Peygamberimiz tarafından her mal için ayrı ayrı belirlenmiştir. 

 Temel İhtiyaçlardan Fazla Olması

“…Sana neyi infak edeceklerini soruyorlar. De ki: İhtiyaç fazlasını…” (Bakara, 2/219) ayetinden hareketle zekât ve fıtır sadakası ile yükümlü olmak için, kişinin temel ihtiyaçlarından fazla, nisap miktarı mala sahip olması gerektiği ifade edilmiştir. Temel ihtiyaç maddeleri, kişinin kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerinin hayatlarını devam ettirebilmek için ihtiyaç duyduğu şeylerdir. Bunlar genel olarak, barınma, nafaka (yiyecek, giyecek ve sağlık giderleri), ulaşım, eğitim, ev eşyası, sanat ve mesleğe ait alet ve makineler, kitaplar, güvenliği sağlayan araçlar ve elektrik, su, yakıt, aidat gibi diğer giderlerdir. Kişinin bu sayılanlardan fazla olarak sahip olduğu mallar nisap miktarına ulaştığı takdirde zekât vermesi gerekir. 

Üzerinden Bir Yıl Geçmesi 

Peygamberimizin “Üzerinden bir kamerî yıl geçmedikçe, o malda zekât yoktur.” (İbn Mâce, Zekât, 5) hadis-i şerifini ve hulefâ-i râşidînin uygulamalarını esas alan İslam bilginleri, altın-gümüş-para, ticaret malları ve hayvanlardan zekât verilmesi için bu malların üzerinden bir kamerî yıl geçmesini (havelânü’l-havl) şart koşmuşlardır. 

Bir yılın geçmesinde, malın senenin başındaki ve sonundaki durumuna bakılır, yıl ortasındaki artma ve eksilmeler dikkate alınmaz. Üzerinden bir yıl geçtikten sonra tekrar aynı cinsten mala sahip olunması durumunda ise bir sene geçme şartı aranmaz, daha önceki mal ile birlikte bunun da zekâtının verilmesi gerekir. 

Toprak ürünlerinin zekâtı hasat mevsiminde ödeneceğinden bu ürünlerin üzerinden bir yıl geçme şartı aranmamıştır. Yine madenlerin ve definelerin zekâtı da elde edildikleri zaman ödenir, üzerinden bir yıl geçme şartı yoktur.